Emocje towarzyszące diagnozie raka płuca
Badania profilaktyczne |video – cz. 1/4
12 kwietnia 2022
Wstęp
Nie ma osoby przygotowanej na przyjęcie informacji o chorobie nowotworowej. Taka sytuacja zawsze wiąże się z silnymi emocjami. Już samo jej podejrzenie, rozpoczęcie diagnostyki i czas oczekiwania na diagnozę to jeden z najtrudniejszych okresów w całym procesie chorowania.
Szok i niedowierzanie – Dlaczego ja?
Diagnoza raka płuc zawsze wiąże się z trudnymi i obezwładniającymi emocjami. Pierwszą reakcją po otrzymaniu diagnozy choroby nowotworowej jest szok i niedowierzanie. Na tym etapie chory prawie zawsze poszukuje sensu pojawienia się choroby - próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie: dlaczego ja? Kolejnym etapem psychicznego zmagania się z chorobą jest złość, na którą - co muszę podkreślić - pacjent bardzo często nie dostaje przyzwolenia od najbliższych. Nie znajduje miejsca na to, żeby opłakać swoją sytuację czy po prostu wykrzyczeć swój żal. Każda osoba dotknięta chorobą przewlekłą musi znaleźć czas, a także przestrzeń na przeżycie „żałoby po sobie zdrowym”.
Kolejną reakcją, w obszarze emocji chorego, jest etap targowania się z losem. To czas, w którym pacjenci uciekają w „magiczne myślenie”. Targują się ze sobą, lekarzem czy losem. Pragną, żeby wszystko wróciło do stanu sprzed choroby.
Depresja
Następnym wyróżnianym stanem jest depresja. U większości chorych na raka płuc zdarzają się zespoły depresyjne, które są wynikiem cierpienia zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Pacjent i jego bliscy bardzo często bagatelizują objawy depresji. Należy podkreślić, że zaburzenia emocjonalne nie zawsze są wynikiem reakcji na sytuację choroby. Niejednokrotnie są skutkami ubocznymi leczenia onkologicznego.
Po fali pierwszych emocji, jakich doznaje chory w początkowym okresie chorowania, pojawia się akceptacja. Oczywiście nie oznacza to poddania się chorobie ani aprobaty dla niej. Oczywistym jest, że zdecydowana większość chorych nigdy nie akceptuje swojego stanu. Chodzi tu jedynie o przystosowanie się do nowej sytuacji. Pacjenci z rakiem płuca jak wskazują badania stosują mechanizmy obronne, uruchamiające pokłady optymizmu i nadziei jako sposobu na opanowanie lęku.
Stygmatyzacja
Choroba sama w sobie jest także silnym źródłem obwiniania i krytyki ze strony otoczenia. Wielu osobom wydaje się, że to właśnie sam fakt palenia papierosów jest bezpośrednią przyczyną raka płuca. Choć oczywiście palenie ma wiele negatywnych skutków dla zdrowia płuc, o tyle w przypadku choroby nowotworowej mamy do czynienia raczej z uwarunkowaniem wieloczynnikowym, w tym często niezależnym od ilości stosowanych nawyków prozdrowotnych. Dlatego też często w grupie pacjentów niepalących/biernych palaczy napotykamy w pierwszej kolejności na silne poczucie krzywdy i rozżalenie. W tej grupie chorych dominujące jest silne poczucie niesprawiedliwości utrzymujące się aż do etapu akceptacji choroby.
U większości chorych pojawiają się zaburzenia nastroju oraz zaburzenia lękowe - fobie specyficzne, zespół lęku uogólnionego oraz zespół lęku panicznego, który tu bywa określany jako „panika oddechowa”. Pacjent z zaburzeniami nastroju odczuwa ogromny smutek, samotność, niezgodę na zaistniałą sytuację, lęk, bezsilność, utratę kontroli nad swoim życiem. Z powodu kryzysowego charakteru sytuacji zarówno pacjenci, jak i ich bliscy bardzo często bagatelizują objawy depresji i uznają je za przejściowe (bez konieczności interwencji specjalisty).
Należy podkreślić, że zaburzenia emocjonalne nie zawsze są wynikiem reakcji na sytuację choroby. Niejednokrotnie są skutkami ubocznymi samego leczenia onkologicznego. Jednak, ze względu na dominujący aspekt stygmatyzacji i problemu winy w większości przypadków raka płuc, zalecana jest praca z dysfunkcyjnymi schematami myślenia (we współpracy z psychoonkologiem), a szczególnie myśleniem dychotomicznym, które podpowiada pacjentowi następujące myśli: „Gdybym nigdy nie palił/a, to teraz nie miał(a)bym raka”.
Zaburzenia emocjonalne nie zawsze są wynikiem reakcji na sytuację choroby. Niejednokrotnie są skutkami ubocznymi samego leczenia onkologicznego.
Dostęp do nowoczesnych form leczenia raka płuc
Coraz większy dostęp pacjentów do profesjonalnego wsparcia psychologiczniego, psychoedukacji, nowoczesnych form diagnostycznych i terapeutycznych, gdzie w ostatnich latach nastąpił przełom w leczeniu zaawansowanego raka płuc, daje pacjentom możliwość spojrzeć na chorobę i proces jej leczenia jak na „przeszkodę do pokonania”. Tacy pacjenci poszukują wiadomości na temat choroby, leczenia i pożądanego trybu życia. Takim źródłem wsparcia są organizacje pacjenckie, które czasem pełnią funkcje przewodnika po każdym etapie leczenia.
Psychoonkolog i wykładowca Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Zakładzie Profilaktyki Onkologicznej. Pracuje w Szpitalu Onkologicznym LuxMed Onkologia w Warszawie. Jest członkiem Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, psychoterapeutką i założycielką Centrum Wsparcia Psychologicznego Ineo. Stworzyła platformę szkoleniową online Zdrowie zaczyna się w głowie. Autorka licznych publikacji z dziedziny psychoonkologii i psychologii zdrowia. Współautorka książki „Oswoić raka. Inspirujące historie i przewodnik po emocjach”(Znak,2020). Występuje jako ekspertka w programach telewizyjnych, współtworzy akcje i kampanie społeczne. Prowadzi liczne szkolenia i warsztaty z zakresu psychologii i rozwoju osobistego.